1. نابودی ایمان

دروغ با ایمان ناسازگار است و ضعف و نابودی آن را در پی دارد.

حسن ابن محبوب می گوید : از حضرت صادق (ع) پرسیدم :

یکون المومن بخیلا؟ قال: نعم، قلت: فیکون جبانا؟ قال: نعم، قلت: فیکون کذابا؟ قال: لا و لا خائنا، ثم قال: یجبل المومن علی کل طبیعه الا الخیانه و الکذب.¹

آیا مومن ممکن است بخیل باشد؟ فرمود: بله. آیا ممکن است ترسو باشد؟ فرمود بله. آیا ممکن است دروغگو باشد؟ فرمود: نه، مومن دارای هر سرشتی می شود، جز دروغ و خیانت.

دروغ و خیانت هرگز در دل مومن یافت نمی شود.

پیامبر اکرم (ص) می فرماید:

یطبع المومن علی کل خصله و لا یطبع علی الکذب و لا علی الخیانه.2

مومن هر سرشتی را می پذیرد، جز دروغ و خیانت.

پس سرشت دروغگویی با ایمان ناسازگار است و ایمان را از قلب خارج می کند.

در بیان امام باقر (ع) چنین آمده است:

ان الکذب هو خراب الایمان.3

همانا دروغ، نابودی و خرابی ایمان است.

امیر مومنان علی (ع) فرمود:

جانبوا الکذب فانه یجانب الایمان.4

از دروغ بپرهیزید؛ چرا که ایمان را دور می کند.

2. محرومیت از هدایت الاهی

دروغ، انسان را از هدایت الاهی محروم می سازد.

پروردگار عز و جل در قرآن کریم می فرماید:

ان الله لایهدی من هو کاذب کفار.5

همانا خداوند دروغگوی ناسپاس را هدایت نمی کند.

ان الله لا یهدی من هو مسرف کذاب.6

همانا خداوند کسی که اسراف کننده دروغگو است را هدایت نمی کند.

3. زمینه سازی کفر و نفاق

دروغ گاه زمینه کفر یا نفاق را در انسان فراهم می سازد. زمانی که دل دروغگو از ایمان خالی شد، کفر یا نفاق به آن راه خواهد یافت؛ چنان که روایت شده: مردی خدمت رسول اکرم (ص) رسید و عرض کرد:

یا رسول الله ما عمل اهل النار؟ قال النبی (ص): الکذب، اذا کذب العبد فجر و اذا فجر کفر و اذا کفر دخل النار.7

ای رسول خدا! کار اهل آتش چیست؟ پیامبر فرمود: دروغ. هرگاه دروغ گوید، فاسق می شود و هرگاه فاسق شود، کافر می شود و هرگاه کافر شد، در آتش قرار می گیرد؛

بنابراین، دروغ افزون بر دور ساختن ایمان از قلب انسان، زمینه کفر عملی او را نیز فراهم می کند.

دوگانگی میان واقعیت و خبر شخص دروغگو، مایه پیدایش و رشد صفت پلید نفاق در دل او می شود امیر مومنان علی (ع) می فرماید:

الکذب یودی الی النفاق.8

دروغ انسان را به نفاق می کشاند.

طبق نقل حضرت صادق (ع)، پیامبر اکرم (ص) فرمود:

ثلاث من کن فیه کان منافقا و ان صام و صلی و زعم انه مسلم، 1. من اذا ائتمن خان 2. و اذا حدث کذب 3. و اذا وعد اخلف.9

سه چیز است که در هر کس باشد، منافق است؛ اگر چه روزه بگیرد و نماز بخواند و گمان کند که مسلمان است: 1. آن گاه که او را امین به شمار آورند، خیانت کند 2. آن گاه که سخن براند دروغ گوید 3. آن گاه که پیمان بندد، پیمان شکند.

دل نیارامد ز گفتار دروغ آب و روغن هیچ نفروزد فروغ10

4. ضعیف ساختن مروت و جوانمردی

پیامبر گرامی (ص) فرمود:

اقل الناس مروه من کان کاذبا.11

جوانمردی در شخص دروغگو از همه کمتر است.

آن گاه که دروغ، عادت فرد شود، چه بسا جوانمردی، یکسره از وجود او رخت بربندد؛ چنان که در سخنان گهربار حضرت علی (ع) آمده است:

من کذب افسد مروته.12

هرکس دروغ گوید، جوانمردی خویش را تباه سازد.

گوهر جوانمردی، جز با راستی و درستی سازگار نیست، و روح جوانمردی، از کژی و ناراستی گریزان است. حضرت در جای دیگر می فرماید:

لا یجتمع الکذب و المروءه.13

دروغ و جوانمردی جمع نمی شوند.

5. فراموشی

از آنجا که خبرهای انسان دروغگو، با واقع مخالف است و مخالفت با واقع، حد و مرز و معیار واحدی ندارد، چه بسا خبرهای او از یک واقعه، با هم سازگار و یکسان نباشد.

امام صادق (ع) فرمود:

ان مما اعان الله به علی الکذابین، النسیان.14

همانا از کمک هایی که خداوند بر ضد دروغگویان می کند، فراموشی ]آنها[ است.

6. سلب توفیق از رسیدن به برخی مقام ها و انجام برخی اعمال صالح

حضرت رسول (ص) فرمود:

الکذاب لا یکون صدیقا و لا شهیدا.15

دروغگو، نه در زمره صدیقان درآید و نه در زمره شهیدان.

امام صادق (ع) فرمود:

ان الرجل لیکذب الکذبه فیحرم بها صلاه اللیل فاذا حرم بها الرزق.16

همانا انسان دروغ می گوید؛ پس، از نماز شب محروم می شود؛ پس آنگاه که از نماز شب محروم شد، از روزی ]گسترده که اثر نماز شب است [ محروم خواهد شد.

7. کاهش ارزش اجتماعی

دروغگو قابل اطمینان نیست و مردم به او اعتماد نمی کنند؛ از این رو نزد مردم ارزش ندارد. ارزش انسان در جامعه بشری، به اطمینان و اعتماد مردم به او است. آنگاه که شخصی وجهه و آبروی خاصی دارد، ارزشمند است و از بین رفتن اعتبار و آبرو، نابود کننده ارزش اجتماعی او است و دروغگویی، رفتار ناشایستی به شمار می رود که اعتبار انسان را از بین می برد. امیر مومنان علی (ع) می فرماید:

الکذاب و المیت سواء فان فضیله الحی علی المیت الثقه به فاذا لم یوثق بکلامه بطلت حیاته.17

دروغگو و مرده یکسان هستند؛ زیرا همانا برتری زنده بر مرده، در اطمینان ]مردم[ به او است؛ پس وقتی مردم به سخن دروغگو اعتماد نکنند، زنده بودنش باطل است.

امام صادق (ع) از عیسی ابن مریم (ع) نقل فرمود:

من کثر کذبه، ذهب بهاءه.18

کسی که بسیار دروغ گوید، ارزشش نزد خدا و نزد خلق او از بین می رود.

امیر مومنان علی (ع) می فرماید:

ینبغی للرجل المسلم ان یجتنب مواخاه الکذاب فانه یکذب حتی یجی بالصدق فلا یصدق.19

شایسته است که مسلمان از دوستی و برادری با دروغگو بپرهیزد؛ زیرا او آنقدر ردوغ می گوید که اگر سخن راستی هم بر زبان آورد، دیگر باور نخواهد شد.

این ناباوری تا آنجا گسترش خواهد یافت که مردم شخص دروغگو را طرف مشورت خویش نیز قرار نخواهند داد؛ چنان که امیر مومنان علی (ع) می فرماید:

… لا رای لکذوب.20

دروغگو ]در مقام مشورت[ هیچ رایی ندارد ]= رایش بی ارزش است[.

8 . موجب لعن خدا و فرشتگان

دروغگویی به اندازه ای ناپسند است که موجب لعن خدا و فرشتگان شده، دروغگو را در شمار لعنت شدگان درگاه الاهی قرار می دهد. رسول خدا (ص) می فرماید:

فلعنه الله علی الکاذب و ان کان مازحا.21

خداوند دروغگو را لعنت کند؛ اگر چه شوخی کرده باشد.

المومن اذا کذب بغیر عذر لعنه سبعون الف ملک و خرج من قلبه نتن حتی یبلغ العرش فیلعنه حمله العرش.22

آن گاه که شخص مومن، بدون عذر دروغ گوید، هفتاد هزار فرشته او را لعنت می کنند و از قلب او بوی گندی بیرون می آید که به عرش می رسد؛ آن گاه حاملان عرش الاهی نیز او را لعن می کنند.

9. فقر و تنگدستی

زمانی که دروغ گفتن، رفتاری ثابت و عادی شود، فقر و تنگدستی را به بار می آورد و برکت را از زندگی می برد. امیر مومنان علی (ع) در شمارش سبب های فقر می فرماید:

… و اعتیاد الکذب یورث الفقر.23

و عادت به دروغ، تنگدستی را به جای می نهد.

10. سرزنش و پشیمانی

سرانجام دروغگویی، سرزنش شدن و پشیمانی از کرده خویش است؛ زیرا مردم دیر یا زود، به رفتار ناشایست و گفتار خلاف واقع دروغگو پی برده، او را خواهند شناخت. از حضرت علی (ع) نقل شده است:

عاقبه الکذب ملامه و ندامه.24

سرانجام دروغ، سرزنش و پشیمانی است.

11. نابودی شرم و حیا

کسی که عادت کند بدون توجه به ارزش و منزلت انسانی دیگران، به آنها دروغ بگوید، پرده حیا میان خود و ایشان را دریده، بی شرم می شود، چنان که سرور پرهیزکاران حضرت علی (ع) فرموده است:

لا حیاء لکذاب.25

دروغگو بی حیا است.

دروغ پیامدهای زشت دیگری نیز دارد که سرانجام همه آنها دوزخ و عذاب الاهی است.

از پیامبر خدا (ص) نقل شده است:

ایاکم و الکذب فانه من الفجور و انهما فی النار.26

از دروغ بپرهیزید. همانا دروغ از فجور و ستمکاری است و همانا دروغ و فجور در آتش جای دارند.

امیر مومنان علی (ع) هم می فرماید:

ثمره الکذب المهانه فی الدنیا و العذاب فی الآخره.27

میوه دروغ، پستی در دنیا، و عذاب در آخرت است.

1. محدث نوری: مستدرک الوسائل، ج 14، ص 13، ح 15966.

2. علامه مجلسی: بحار الانوار ج 74 ص 160، ح 150.

3. کلینی: کافی، ج 2، ص 339، ح 4.

4. حر عاملی: وسائل الشیعه، ج 12، ص 246، ح 16216.

5. زمر (39): 3.

6. غافر (40): 28.

7. محدث نوری: مستدرک الوسائل، ج 9، ص 89، ح 10305.

8 . آمدی: غرر الحکم، ص 220، ح 4408.

9. کلینی: کافی، ج 2، ص 290، ح 8.

10. مولوی: مثنوی معنوی، دفتر سوم، قصه خورندگان پیل بچه.

11. محدث نوری: مستدرک الوسائل، ج 9، ص 87، ح 10295.

12. همان، ص 221، ح 4415.

13. همان، ح 4417.

14. کلینی: کافی، ج 2، ص 341، ح 15.

15. محدث نوری: مستدرک الوسائل، ج 9، ص 84، ح 10280.

16. حر عاملی: وسائل الشیعه، ج 8، ص 160، ح 10305.

17. آمدی: غرر الحکم، ص 220، ح 4386.

18. کلینی: کافی، ج 2، ص 341، ح 13.

19. همان، ح 14.

20. محدث نوری: مستدرک الوسائل، ج 9، ص 88، ح 10300.

21. همان، ج 11، ص 372، ح 13294.

22. همان، ج 9، ص 86، ح 10291.

23. حر عاملی: وسائل الشیعه، ج 15، ص 347، ح 20704.

24. آمدی: غرر الحکم، ص 221، ح 4413.

25. همان، ح 4416.

26. محدث نوری: مستدرک الوسائل، ج 9، ص 88، ح 10302.

27. آمدی: غرر الحکم، ص 220، ح 4400.